‘Mensen denken altijd dat hun samenleving zal voortduren, veilig en voor altijd. Dat gebeurt nooit!’. Dit citaat, dat toebehoort aan de bekroonde auteur Robert Harris, lijkt nu niet direct passend als sluitstuk voor een StreetwiZe artikel over veerkracht. Wie ons kent weet dat zoiets als ‘positieve focus’ hoog op het lijstje staat. Maar toch kunnen we Harris wel een stuk begrijpen na het lezen van zijn onderbouwde historische thrillers. In zijn boek ‘De Officier’, lezen we het verhaal van de Joods-Franse officier Alfred Dreyfus die in januari 1895 voor het oog van een woedende menigte onterecht wordt gedegradeerd wegens spionage voor de Duitse aartsvijand. Het zou bijna 10 jaar duren voor hij in ere werd hersteld. Alan Turing, het personage uit ‘Enigma’, verliep het nog slechter. Als kraker van de Enigma-berichten was hij volgens veel historici schatplichtig aan een van de keerpunten in de oorlog. Hij pleegde echter zelfmoord na zijn veroordeling wegens seksuele betrekkingen met een man, wat in die tijd als illegaal werd beschouwd. Zijn eerherstel moest wachten tot 11 september 2009 toen de toenmalige premier Gordon Brown mea culpa sloeg in een open brief. Ook in zijn job als politiek redacteur diende Harris regelmatig verslag te maken over de minder fraaie kantjes van het politiek bestaan. We kunnen ons allemaal voorstellen dat je daar niet echt vrolijker van wordt, getuige onze moeizame regeringsvorming.
Wat hij met zijn woorden echter vooral wil uitdagen is wat sociologen als ‘the Belief in a Just World (BJW)’ omschrijven. De BJW theorie werd geformuleerd door Lerner en stelt in een notendop dat mensen hun persoonlijke omgeving bij voorkeur waarnemen als een stabiele en ordelijke plek. Het is een plek waar ‘boontje om zijn loontje komt’ en rechtvaardigheid zegeviert. Vanzelfsprekend komt dat wereldbeeld soms onder druk te staan, bijvoorbeeld door een politiek schandaal. En zoals steeds doen mensen niet altijd het meest doordachte wanneer hun denkbeelden onder druk komen te staan.
Een eerste actie die heel wat mensen stellen is hun denkbeeld beschermen, het onaangetast proberen laten. In het geval van een misdaad bijvoorbeeld, een afwijking van de ‘rechtvaardige wereld’ idee, gaan mensen daarom soms over tot 'victim blaming'. Victim blaming is de schuld van hetgene wat een onschuldig slachtoffer is overkomen, aan het slachtoffer toewijzen. Het hoeft geen pleidooi dat dit nu niet direct de meest veerkrachtige manier is om met een moeilijke situatie om te gaan.
Een tweede reactie is het afscheid nemen van de idee dat de wereld een goede plek is. Maar burgers die afscheid nemen van hun geloof dat de democratie leidt tot betere beslissingen, vervallen vaak in cynisme. Of erger, ze ontlenen aan een ontluisterende gebeurtenis een legitimatie om zelf het gedrag te stellen wat ze veroordelen. ‘Zwartwerk’, is hiervan een typisch (Belgisch) voorbeeld. Omdat een politicus onder vuur komt te liggen wegens corruptie zien heel wat Belgen er geen graten in om zelf belastingen te ontduiken. Het lijkt een beetje op wat criminologen omschrijven als de ‘Broken Window Theorie’. Omdat er toch al een raam stuk is in het gebouw, ervaren we het als minder erg wanneer we zelf nog een ruitje doen sneuvelen. Ook dat is natuurlijk een weinig aanbevelingswaardige strategie om met ontgoocheling of frustratie om te gaan.
Bovenstaande maakt duidelijk dat het essentieel is dat we als samenleving, organisatie of als individu op een constructieve manier omgaan met de onvermijdelijke frustraties in het leven. Het is inderdaad zo dat er momenten zullen zijn waarop ons geloof in ‘een rechtvaardige wereld’ onder druk komt te staan, laten we die momenten dan ook veerkrachtig en wendbaar tegemoet treden.
Ik schrijf dit stuk niet alleen omdat veerkrachtig en wendbaar omgaan met ontgoocheling en frustratie essentiële vaardigheden zijn vandaag. Misschien schrijf ik dit stuk vooral omdat ik het schatplichtig ben aan Saskia, onze Sas.
Voor mensen die Saskia niet kennen even een korte toelichting. Als gedreven vrijwilligerscoördinator was zij de hoeksteen van het Mobile School-vrijwilligersbeleid. Ze bracht de missie van Mobile School tot leven bij het ondersteunen van de vele opdrachten die onze fantastische vrijwilligers uitvoeren. Daarnaast was ze ook verantwoordelijk voor de campagnes die we organiseren. Dit deed ze door de mobiele school op originele manieren onder de aandacht te brengen. Maar bovenal was Saskia ook de bewaakster van ons hybride model. Ze hield zowel bij StreetwiZe als bij Mobile School haar vinger aan de pols, had evenveel aandacht voor iedereen en stond ons bij met raad en daad.
Het onverwachte afscheid van Saskia op 19 juli was dus voor iedereen die haar kende een beproeving. Dat zo een gedreven en onbaatzuchtige madam werd weggenomen betekende voor velen niet alleen afscheid van een mooi mens, van een onmisbare collega, maar ook van de idee dat het leven rechtvaardig is. Dat uitgerekend zij met haar aanstekelijk levensmotto ‘het komt goed’ er nu niet meer is, stelt de veerkracht van iedereen die haar mocht kennen nog steeds op de proef. Maar we moeten verder als familie, als vrienden of als collega’s.
Hoe we dat het best kunnen doen, daar kan de wetenschap rond veerkracht ons bij helpen. En niet alleen de wetenschap, we kunnen gelukkig ook terugvallen op het Sas-effect. Het Sas-effect is de impact die Saskia vandaag nog steeds heeft, door wie ze was en wat ze deed! Optimistisch blijven, aandacht hebben voor elkaar, verbinden van mensen om zo te komen tot prachtige stappen voorwaarts, dat is het Sas-effect in een notendop.
En als je het Sas-effect eens aan het werk wil zien, kom dan zeker kijken naar de DuwMee actie op 21 december. Het eerste jaar dat we allemaal stappen zonder Sas… maar met het Sas-effect!
