Trauma treft het lichaam net zo goed als de geest.Wanneer mensen geconfronteerd worden met gevaar, reageren ze – net als veel dieren – automatisch op manieren die hen proberen te beschermen. Deze reacties worden vaak onderverdeeld in fight (vechten), flight (vluchten), freeze (bevriezen) of fawn (pleasen). Het begrijpen van deze reacties is cruciaal voor jeugdwerkers, leerkrachten en begeleiders die kinderen en jongeren ondersteunen die trauma hebben meegemaakt.

Onderzoek in de neurowetenschappen en trauma-sensitieve zorg benadrukt dat deze stressreacties automatisch en beschermend zijn. Volgens van der Kolk (2014) kunnen traumatische ervaringen het zenuwstelsel “gevangen” houden in overlevingsmodus, wat leidt tot verhoogde reacties of moeilijkheden om weer tot rust te komen. Perry (2006)benadrukt dat gedragsreacties van kinderen op trauma vaak adaptieve strategieën zijn, en geen tekenen van “slecht gedrag”.

Wat zijn de vier stressreacties?
  1. ‍Fight (vechten) – Het gevaar rechtstreeks confronteren. Bij mensen kan dit zich uiten als agressie, discussiëren of weerstand bieden. Bij dieren kan dit een leeuw zijn die zijn territorium verdedigt of een gans die sist om gevaar af te     weren.
  2. Flight (vluchten) – Het gevaar ontvluchten om veiligheid te zoeken. Bij mensen kan dit weglopen, iets vermijden of zich terugtrekken betekenen. Dieren zoals herten, vogels of gazellen vluchten instinctief voor roofdieren.
  3. Freeze (bevriezen) - Stilstaan of verlamd raken wanneer het gevaar overweldigend is. Dit kan bij mensen lijken op “afsluiten”, dissociatie of moeite hebben om beslissingen te nemen. Sommige dieren, zoals konijnen of opossums, bevriezen om niet op te vallen.
  4. Fawn (pleasen) - Zich onderdanig opstellen of proberen het gevaar te behagen om schade te voorkomen. Bij mensen kan dit zich uiten in please-gedrag, overdreven meegaandheid of conflictvermijding. Sommige dieren gebruiken kalmerende gedragingen, zoals een lagere lichaamshouding aannemen of elkaar verzorgen, om conflicten te vermijden.

Deze reacties zijn natuurlijke overlevingsmechanismen en geen tekenen van zwakte. Door ze te herkennen, kunnen volwassenen met meer empathie en begrip reageren in plaats van met oordeel.

Van onderzoek naar praktijk: de Stress-Discovery Channel poster

Als onderdeel van onze Omgaan met Trauma Toolkit ontwikkelden we de Stress-Discovery Channel poster, die dieren toont die reageren met vechten, vluchten, bevriezen of pleasen. De poster helpt kinderen en jongeren om op een veilige en speelse manier te leren over stressreacties. Door dieren als metafoor te gebruiken, kunnen moeilijke onderwerpen indirect verkend worden, waardoor kinderen zich minder snel blootgesteld of onder druk gezet voelen om hun eigen trauma te bespreken.
‍

Hoe kan de poster gebruikt worden:
  • Beschrijf en categoriseer dieren – Met behulp van de iconen langs de rand (zoals leefgebied, kleur of uiterlijke kenmerken) beschrijven en groeperen kinderen de dieren. Deze speelse stap wekt observatie, nieuwsgierigheid en gesprek. De illustraties maken de poster tegelijk een boeiend hulpmiddel om over dieren te leren én een laagdrempelige manier om een gesprek over trauma te starten.
  • Verbind met persoonlijke ervaringen – Na het verkennen van de dierlijke reacties worden kinderen uitgenodigd om na te denken over welke reacties voor hen herkenbaar zijn. Ze kunnen ook stilstaan bij momenten waarop ze dit gedrag bij vrienden, familie of klasgenoten zagen. Dit helpt hen niet alleen hun eigen copingstrategieën beter te begrijpen, maar versterkt ook de empathie voor hoe anderen reageren onder stress.

Door dieren als metafoor te gebruiken, verschuift de focus weg van het persoonlijke trauma, waardoor het gesprek veiliger wordt en toch waardevolle inzichten biedt.

Leer hoe je de toolkit gebruikt:

De Stress-Discovery Channel poster is één van de tien posters in onze Omgaan met Trauma toolkit. Om professionals te ondersteunen bij het veilig en creatief inzetten van deze tools, bieden we een Open Vormingsdag aan: een dag opleiding waar jeugdwerkers, leerkrachten en jeugdprofessionals leren om de posters in de praktijk te gebruiken.

👉 Ontdek de Omgaan met Trauma toolkit en schrijf je in voor onze volgende Open Vormingsdag om te leren werken met deze poster en de negen andere tools.
‍

Bronnen
  • van der Kolk, B. (2014). The Body Keeps the Score: Brain, Mind, and Body in the Healing of Trauma. Viking.
  • Perry, B. D. (2006). Applying Principles of Neurodevelopment to Clinical Work with Maltreated and Traumatized Children. In N. B. Webb (Ed.), Working with Traumatized Youth in Child Welfare (pp. 27–52). Guilford Press.
  • StreetSmart/MS: Facing Trauma Toolkit (https://www.street-smart.be/facing-trauma)  

Deze toolkit werd mede-gefinancierd door de Europese Unie.